HISTORIA MUZEUM
Treść
Muzeum Ziemi Bieckiej to samorządowa instytucja kultury, której organizatorem jest Gmina i miasto Biecz. Na przestrzeni lat doświadczyła wielu zmian organizacyjnych i strukturalnych. Początki bieckiego muzealnictwa sięgają końca XIX wieku, a aczkolwiek potrzebę utworzenia muzeum zgłaszano już w wcześniej. W korespondencji Czasu z 3 lipca 1853 roku opublikowano informację, że 29 czerwca tegoż roku na terenie Biecza znaleziono żelazny hełm i fragment zbroi kolczej. Dalej zanotowano, że …. Godziłoby się jednak aby po wszystkich ważniejszych historycznych miejscach, zwracano pilniej baczenie na podobne odkrycia, a nie jedna rzecz niezaginęłaby przecie. Tutaj, winniśmy staraniom p. Paszyńskiego miejscowego justycyaryusza w Biecz ceniącego takie przedmioty i znawcy onychże, iż swą gorliwością uchroniwszy je od niechybnej zatraty, uratował tym sposobem dwa ładne zabytki starożytne…. [Czas, nr 149, 4 lica 1853 r., s. 2]. W 1898 roku zorganizowano w mieście bibliotekę z czytelnią, które znalazły miejsce w budynku ratusza. W czytelni rozpoczęto także gromadzenie pamiątek przeszłości związane z historią miasta. Kolekcję tworzyły eksponaty historyczne, przyrodnicze oraz ludowe rzemiosło. Niestety wybuch pierwszej wojny światowej oraz zniszczenie Biecza przez wojska rosyjskie, spowodowały rozproszenie zgromadzonych zabytków. Do idei utworzenia na terenie Biecza muzeum powrócono dopiero w 1938 roku. Powstało wówczas Towarzystwo Przyjaciół Biecza, które zainicjowało ożywioną działalność, a jednym z celów statutowych była ochrona zabytków i propagowanie rozwoju miasta w kierunku turystyczno-letniskowym. Podjęto również decyzję o zorganizowaniu muzeum regionalnego, które gromadziłoby zabytki związane z Bieczem i ziemią biecką, a także organizowało wystawy czasowe. Głównymi założycielami byli gwardian klasztoru Franciszkanów-Reformatów, o. Ludwik Szelągowski oraz miejscowy działacz społeczny i aptekarz Witold Fusek. Pierwszą siedzibą nowej instytucji było użyczone od magistratu bieckiego pomieszczenie. W niedługim czasie jednak muzeum przeniosło się do sal klasztoru oo. Franciszkanów. Pierwsze zbiory były niewielkie i mieściły się na jednej wystawie. Do najcenniejszych należały armaty, figury świętych oraz zabytki archeologiczne. Rozpoczęta z dużym rozmachem akcja gromadzenia zbiorów i organizowania muzeum została przerwana w 1939 roku przez wybuch wojny. Większość zbiorów uległo zniszczeniu lub rozproszeniu, a tylko niektóre udało się uratować [Ślawski 1982, s. 61-62].
Nowy rozdział w historii bieckiego muzealnictwa przyniósł początek lat 50. XX wieku, kiedy wokół powstałego w 1952 roku oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego zebrała się grupa aktywistów i działaczy chcących odtworzyć muzeum. Głównymi zwolennikami utworzenia placówki byli: Tadeusz Ślawski, Irena Bereś, Antoni Michalik, Marian Chrostowski, Julian Ruwiński oraz Władysław Truszczyło. W lutym 1953 roku na zjeździe planarnym oddziału PTTK podjęto uchwałę mającą na celu opracowanie programu działania oraz kwestii organizacyjnych. Podstawowymi zadaniami muzeum miały być: zbieranie, zabezpieczanie, porządkowanie, przechowywanie oraz konserwacja różnorakich zabytków o charakterze historycznych i przyrodniczym, związanych z Bieczem i ziemią biecką, a także udostępnianie tychże zbiorów publiczności. Jednocześnie instytucja miała pełnić zadania naukowe i przewodnickie. Oficjalne otwarcie Muzeum Regionalnego w Bieczu miało miejsce 20 grudnia 1953 roku. Pierwszymi kierownikami byli Irena Bereś oraz Tadeusz Ślawski, a po szybkiej rezygnacji tej pierwszej, jedynym zarządcą został Ślawski. Pierwszą siedzibą i miejscem organizowania wystaw była renesansowa kamienica, zwana Domem Kromera, w której przeprowadzono niezbędne prace adaptacyjne. Początkowo muzeum obejmowało trzy działy: historyczny, przyrodniczy i etnograficzny [Ślawski 1982, s. 63-65].
W 1958 roku rozpoczęto starania o pozyskanie kolejnego obiektu – tzw. Domu z basztą (Kamienica Barianów Rokickich), który miał zostać przeznaczony na cele muzealne. Po wykupieniu kamienicy z rąk prywatnych rozpoczęto szeroko zakrojone prace konserwacyjne i adaptacyjne. Roboty realizowane przez Pracownię Konserwacji Zabytków z Krakowa, wg. projektu architekta Andrzeja Krzyżanowskiego zakończono w 1978 roku. Wraz z zabytkową kamienicą, Muzeum Regionalne w Bieczu przejęło średniowieczną basztę obronną (zwaną Rajcowską lub Radziecką), do której dostawiony był budynek oraz położony po wschodniej stronie i połączony z murami obronnymi tzw. Mały Domek (kamienicę wzniesioną na przełomie XVII i XVIII wieku). Ten ostatni został przeznaczony na cele administracyjne, umieszczając tam biuro dyrektora, bibliotekę oraz pracownie naukowe. W 1961 roku likwidacji uległ biecki oddział PTTK, z kolei muzeum przeszła pod opiekę Miejskiej Rady Narodowej. Pięć lat później opracowano pierwszy statut, w myśl którego muzeum było instytucją naukowo-oświatową, której działalność obejmować będzie Biecz i region w granicach dawnego powiatu bieckiego. Podstawowymi celami instytucji było gromadzenie, przechowywanie, konserwowanie, inwentaryzowanie i naukowe opracowanie oraz udostępniania zbiorów z dziedzin archeologii, historii, historii sztuki. Dokument ten umożliwił rozpoczęcie prężnej działalności oraz przyczynił się do rozwoju placówki. W dniu 20 lutego 1979 roku doszło do uchwalenia nowego statutu, gdzie prócz zapisów z wcześniejszego aktu, dodało postanowienie o gromadzeniu instrumentów ludowych oraz eksponatów związanych z aptekarstwem i lecznictwem z terenów dorzecza rzek Białej Dunajcowej, Wisłoki, Wisłoka, Ropy i Sanu [Ślawski 1982, s. 65-77].
Do kolejnych ważnych zmian w historii Muzeum Regionalnego w Bieczu doszło w początku lat 90. XX stulecia, kiedy wskutek zmian w administracji państwowej organizatorem instytucji został Burmistrz Gminy Biecz. Rok później uchwalono nowy statut, w oparciu o których prowadzono działalność aż do 2001 roku. W 1990 po wieloletnich pracach konserwatorskich Muzeum pozyskało nowy obiekt, basztę zwaną Kowalską, ulokowaną w północno-zachodnim odcinku fortyfikacji miejskich. W obiekcie tym umieszczono ekspozycję związaną z historią harcerstwa bieckiego oraz malarstwo współczesne Juliusza i Heleny Krajowskich, którzy w 1991 roku przekazali Muzeum Regionalnemu w Bieczu ponad 1000 obrazów i ponad 1400 rysunków. Również w 1991 roku na emeryturę odszedł jeden z założycieli instytucji oraz wieloletni dyrektor Tadeusz Ślawski. Wydarzenie to zakończyło pewien etap w historii [Bartuś 2003, s. 19; Ślawski 2002, s. 405].
W latach 90. XX stulecia i w pierwszych dziesięcioleciach XXI wieku z uwagi na wewnętrzne zmiany organizacyjne muzeum ograniczyło swoją działalność naukowo-badawczą, skupiając się przede wszystkim na realizacji wystaw czasowych i udostępnianiu zbiorów poprzez ekspozycje stałe. W 2003 roku w 50. rocznicę dokonano zmiany nazwy instytucji z Muzeum Regionalnego w Bieczu na Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu, pod którą działa do dzisiaj. Wspomnieć również należy, że w dniu 25 lutego 2013 roku Rada Miejska w Bieczu uchwaliła nowy statut muzeum, nadal obowiązujący. W ostatnich latach powiększono i urozmaicono ofertę turystyczną, pozyskano nowy obiekt - dwie sale więzienne znajdującej się w przyziemiu wieży ratuszowej, gdzie ulokowano ekspozycję poświęconą średniowiecznemu wymiarowi sprawiedliwości oraz bieckim katom, a także rozpoczęto realizację oprowadzania turystów po mieście. Ponadto dzięki porozumieniu z parafią pw. Bożego Ciała przewodnicy muzeum zaczęli oprowadzać po kościele kolegiackim. Kolejne ważne wydarzenia w historii placówki to lata 2020-2021 związane z pandemią Covid-19, której skutkiem była przerwa w realizowaniu podstawowych zadań, np. w udostępnianiu zbiorów. Ponadto w kwietniu 2021 roku na emeryturę odeszła dyrektor Marta Bartuś. Ostatnie dwa lata to czas odbudowy potencjału naukowo-badawczego muzeum, realizacja ekspedycji archeologicznych oraz zintensyfikowanie działań edukacyjnych oraz promocyjnych.
W początkowym etapie istnienia placówki zbiory muzealne były niezwykle skromne i składały się z kilkudziesięciu różnych przedmiotów pozyskanych z terenu miasta i najbliższej okolicy. W celu systematycznego powiększania zasobów muzeum, Tadeusz Ślawski wystosował szereg odezw i próśb skierowanych do różnych instytucji oraz mieszkańców Biecza i okolic, w których apelował o przekazywania do placówki wszelakich przedmiotów, które mogą posiadać wartość historyczną. Jednocześnie wraz z pracownikami odbywał liczne wyprawy terenowe po okolicznych wsiach i miasteczkach, penetrując stare domy, stodoły i inne zakamarki, rozmawiając ze starszymi mieszkańcami. Realizowane działania nie zawsze przynosiły pozytywne efekty, niemniej przez cały okres urzędowania Tadeusza Ślawskiego jako dyrektora udało się pozyskać znaczny zbiór przedmiotów zabytkowych, który dzisiaj stanowi podstawę zasobów Muzeum. Konsekwentne powiększanie ilości gromadzonych zabytków umożliwiło ich kategoryzację i wydzielenie kolejnych działów. Istniejące od początku działy historyczny, etnograficzny i przyrodniczy rozbudowano i przekształcono w historyczny, archeologiczny, etnograficzny oraz aptekarski. Wśród najważniejszych kolekcji oraz rodzajów zabytków, które udało się pozyskać przez Muzeum należy wymienić: oryginalne dzieła autorstwa Marcina Kromera oraz Wacława Potockiego; księgozbiór dawnych mieszczan bieckich; gotycka i renesansowa rzeźba; materiały archeologiczne pozyskane z wieloletnich badań prowadzonych na terenie Biecza; wyroby oraz zabytki związane z bieckimi cechami rzemieślniczymi; ludowe instrumenty muzyczne; malarstwo współczesne; przedmioty związane z aptekarstwem [Ślawska 2019; Ślawski 2002, s. 382-397]. Obecnie zbiory te prezentowane są w czterech obiektach muzealnych na dziesięciu wystawach stałych.
Literatura:
Bartuś M. 50 lat Muzeum w Bieczu 1953-2003, Muzeum Regionalne w Bieczu, Gorlice 2003.
Ślawska G. Gawędy muzealne. Przygody bieckiego muzealnika, Towarzystwo Kulturalne Biecza i Regionu im. bpa Marcina Kromera, Biecz 2019.
Ślawski T. Zarys historii Muzeum w Bieczu. Uwagi wstępne, „Studia i Materiały Muzeum Okręgowego w Krośnie”, t. 2, 1982, s. 60—83.
Ślawski T. Zarys historii Muzeum w Bieczu 1953-1991, [w:] T. Ślawski, Biecz. Szkice historyczne, Towarzystwo Kulturalne Biecza i Regionu im. bpa Marcina Kromera, Biecz 2002, s. 371-418.